Τι ονομάζουμε Τριώδιο και τι είναι αυτό το Λειτουργικό
Βιβλίο της Εκκλησίας μας; Τριώδιο είναι το λειτουργικό βιβλίο που αποτελείται
από Ύμνους, Ιερές Ακολουθίες και Συναξάρια της περιόδου που προετοιμάζουν τους
Χριστιανούς για το Άγιο και Ιερό Πάσχα. Η περίοδος της προετοιμασίας αυτής,
αρχίζει από την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου και λήγει το απόγευμα του
Μεγάλου Σαββάτου. Ο όρος Τριώδιο (από τις λέξεις «τρία» και «ωδή») οφείλεται
στο γεγονός ότι πολλοί από τους Κανόνες των Ακολουθιών που περιέχονται σε αυτό
έχουν μόνο τρεις ωδές: την 8η και την 9η πάντοτε, ύστερα δε μία από τις πέντε
πρώτες.
Το Τυπικό της Εκκλησίας μας ορίζει ότι το Σάββατο στον
Εσπερινό του Τελώνου και του Φαρισαίου, ο Δεξιός Ιεροψάλτης κατέρχεται από το
αναλόγιό του και λαμβάνει το Τριώδιο που βρίσκεται κάτω από την εικόνα του
Χριστού στο τέμπλο, κάνει τρεις μετάνοιες προσκυνά τον Κύριο και πηγαίνει ξανά
στο αναλόγιο του όπου και άρχετε η ακολουθία του Εσπερινού.
Η πρώτη Κυριακή του Τριωδίου είναι αφιερωμένη στην άκρως
διδακτική παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, την οποία ο Κύριος διηγήθηκε
προκειμένου να διδάξει την αρετή της ταπεινώσεως και να στηλιτεύσει την έπαρση,
με μοναδικό σκοπό την σωτηρία των ψυχών μας.
Ο Ευαγγελιστής Λουκάς, με τρόπο απλό και κατανοητό, μας
μεταφέρει την παραβολή αυτή ως εξής:
«Είπεν ο Κύριος την παραβολήν ταύτην …άνθρωποι δύο ανέβησαν
εις το Ιερὸν προσεύξασθαι, ο εις Φαρισαίος και ο έτερος Τελώνης. Ο Φαρισαίος
σταθείς προς εαυτόν ταύτα προσηύχετο· ο Θεός, ευχαριστώ σοι ότι ουκ ειμί ώσπερ
οι λοιποί των ανθρώπων, άρπαγες, άδικοι, μοιχοί, ή και ως ούτος ο τελώνης·
νηστεύω δις του Σαββάτου, αποδεκατώ πάντα όσα κτώμαι. Ο τελώνης μακρόθεν εστώς
ουκ ήθελεν ουδέ τους οφθαλμούς εις τον ουρανόν επάραι, αλλ᾿ έτυπτεν εις το
στήθος αυτού λέγων· ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ. Λέγω υμίν, κατέβη ούτος
δεδικαιωμένος εις τον οίκον αυτού ή γαρ εκείνος· ότι πας ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται,
ο δε ταπεινών εαυτόν υψωθήσεται» (Λουκ. 18,10-14).
Οι Φαρισαίοι την εποχή εκείνη εκπροσωπούσαν την υποκρισία,
την εγωιστική αυτάρκεια και έπαρση, με αποτέλεσμα την απομάκρυνσή τους από τον
δρόμο του Θεού. Αποκομμένοι από την υπόλοιπη ιουδαϊκή κοινωνία, αποτελούσαν,
λαθεμένα, το μέτρο συγκρίσεως της ευσεβείας και της ηθικής για τους Ιουδαίους.
Αντιθέτως οι Τελώνες ήσαν η προσωποποίηση της αδικίας και της αμαρτίας. Ως
εισπράκτορες φόρων οι Τελώνες διέπρατταν αδικίες, κλοπές, εκβιασμούς,
τοκογλυφίες και άλλες ειδεχθείς ανομίες και γι' αυτό δικαιολογημένα τους
μισούσε ο λαός.
Δύο αντίθετοι τύποι της κοινωνίας, οι οποίοι εκπροσωπούσαν τις
δύο αυτές τάξεις, ανέβηκαν στο Ναό να προσευχηθούν. Ο πρώτος, ο κατ’ όνομα και
χαρακτηρισμό ευσεβής, έχοντας την αυτάρκεια της δήθεν ευσέβειάς του ως
δεδομένη, στάθηκε με έπαρση μπροστά στο Θεό και άρχισε να απαριθμεί τις αρετές
του. Τις εξέθετε προκλητικότατα με τέτοιο τρόπο ώστε απαιτούσε, θα λέγαμε, από
το Θεό να τον επιβραβεύσει γι' αυτές. Για να πετύχει το στόχο του και να
πιστεύει ότι είναι αρεστός στο Θεό έκανε αήθη σύγκριση του εαυτού του με τους
άλλους ανθρώπους και ιδιαίτερα, την συγκεκριμένη στιγμή, με τον συμπροσευχόμενο
στο Ναό Τελώνη.
Αντίθετα, ο αμαρτωλός Τελώνης, συναισθανόμενος την δεινή του
κατάσταση και γνωρίζοντας τα λάθη και τα πάθη του, με συντριβή και ταπείνωση
ζητά το έλεος του Θεού, πιστεύοντας ότι μόνο με το έλεος του Θεού μπορεί να
βρει την λύτρωσε και την αγαλλίαση της ψυχής και της καρδιάς του. Αυτή η
μετάνοιά του τον δικαιώνει μπροστά στο Θεό. Γίνεται δεκτή η προσευχή του, σε
αντίθεση με τον υποκριτή Φαρισαίο, του οποίου η προσευχή όχι μόνο δεν έγινε
δεκτή, αλλά σώρευσε στον εαυτό του περισσότερο κρίμα και περισσότερες αμαρτίες,
εξαιτίας της εγωπάθειάς του.
Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας όρισαν να είναι η πρώτη Κυριακή
του Τριωδίου αφιερωμένη στη διδακτική αυτή παραβολή του Κυρίου για να
συνειδητοποιήσουν οι πιστοί πως η υπερηφάνεια είναι η αγιάτρευτη ρίζα του κακού
στον άνθρωπο. Αυτή τον κρατά μακριά από την αγιαστική χάρη του Θεού, ενώ η
ταπείνωση είναι το σωτήριο αντίδοτο της καταστροφικής πορείας, στην οποία
οδηγεί τον άνθρωπο η εγωπάθεια.
Με πολύ απλά λόγια, το Τριώδιο είναι η χρονική περίοδος που
οι Χριστιανοί μας ετοιμάζονται για την νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής και το
Άγιο Πάσχα.
Οι εβδομάδες και οι ξεχωριστές Κυριακές που μας οδηγούν προς
το Άγιο Πάσχα είναι οι εξής:
Η πρώτη, η Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου που
προτρέπει τους Χριστιανούς να είναι ταπεινοί όπως ο Τελώνης και όχι υπερήφανοι
όπως ο Φαρισαίος.
Η δεύτερη, είναι η Κυριακή του Ασώτου, που μας διδάσκει την
αξία της μετάνοιας και το μεγαλείο της συγχωρήσεως.
Η τρίτη, είναι η Κυριακή της Απόκρεω, όπου αναφέρεται στην
Δευτέρα Παρουσία, στην κρίση που θα λάβει χώρα, καθώς και στην χριστιανική
αγάπη. Ονομάζεται έτσι επειδή είναι η τελευταία ημέρα που οι Χριστιανοί
επιτρέπεται να φάνε κρέας.
Η τέταρτη, είναι η Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινή,
αναφέρεται στην εξορία των πρωτόπλαστων από τον Παράδεισο.
Η επόμενη μέρα από την Κυριακή της Τυροφάγου ή Τυρινή είναι
η Καθαρά Δευτέρα, η αρχή της Μεγάλης Νηστείας, της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, όπου
είναι μία περίοδος νηστείας, προσευχής, και περισυλλογής που μας προετοιμάζει
για την μεγάλη Εβδομάδα και την Ανάσταση του Κυρίου.
Ευχόμαστε εκ βάθους καρδίας αυτή η Κυριακή να είναι η απαρχή
της μετάνοιάς μας και η διδακτική αυτή Παραβολή να γίνει το εφαλτήριο μιας νέας
πνευματικής ζωής απαλλαγμένης από τις πολλές μας αμαρτίες, μια πνευματική ζωή
ομοιάζουσα προς κλίμακα από γης προς ουρανό, η οποία θα οδηγήσει όλους μας στον
Βασιλέα και Αναστάντα Κύριό μας ο οποίος μας προσμένει στην αγκαλιά του για να
μας σκεπάσει «ον τρόπον όρνις επισυνάγει τα νοσσία αυτής υπό τας πτέρυγας».
