ΜΕΓΑΛΗ ΣΑΡΑΚΟΣΤΗ: Το Πάσχα δεν είναι για μας τους Ορθοδόξους Χριστιανούς μια εκκλησιαστική εορτή όπως όλες οι άλλες, αλλά είναι αναμφίβολα η εορτή των εορτών και η πανήγυρις των πανηγύρεων.
Αποτελεί το επίκεντρο, αλλά
και το επιστέγασμα ολοκλήρου του εκκλησιαστικού μας έτους και ταυτοχρόνως
νοηματοδοτεί ολόκληρη τη ζωή της Εκκλησίας μας.
Κάθε Κυριακή είναι για την
Αγία Ορθόδοξη Εκκλησία μας Ανάσταση και κάθε Θεία Λειτουργία, όποτε κι αν αυτή
τελείται, είναι ένα αναστάσιμο γεγονός. Κι ενώ οι υπόλοιπες Δεσποτικές και
Θεομητορικές εορτές του εκκλησιαστικού μας έτους αποδίδονται σε οκτώ το πολύ
ημέρες, το Πάσχα αποδίδεται στις σαράντα ημέρες. Ολόκληρη η μετά το Πάσχα
εβδομάδα, η εβδομάδα της Διακαινησίμου όπως λέγεται, λογίζεται ως μία ημέρα,
ενώ για σαράντα ημέρες ψάλλεται σε όλες τις εκκλησιαστικές ακολουθίες ο
νικητήριος παιάνας “Χριστὸς Ἀνέστη” και οι Ορθόδοξοι Χριστιανοί ζουν την παγκόσμια χαρά που
εξανέτειλε από τον Πανάγιο Τάφο του Κυρίου, την παγκόσμια χαρά για τη νίκη της
ζωής επί του θανάτου.
Για να μπορέσει κανείς να ζήσει πραγματικά τα μεγάλα
σωτηριολογικά γεγονότα της Μεγάλης Εβδομάδος και του Πάσχα, το Πάθος και τον
σταυρικό θάνατο, την ταφή και την εις Άδου κάθοδο, κυρίως όμως την τριήμερη
λαμπροφόρο Ανάσταση του Κυρίου, πρέπει να κάνει την ανάλογη πνευματική
προετοιμασία. Έτσι λοιπόν η Εκκλησία μας για δέκα ολόκληρες εβδομάδες μας
προετοιμάζει σταδιακά για το Πάσχα.
Οι τρεις πρώτες εβδομάδες (από την Κυριακή του Τελώνου και του
Φαρισαίου μέχρι την Κυριακή της Τυρινής) είναι προπαρασκευαστικές για τη Μεγάλη
Σαρακοστή, οι επόμενες έξι εβδομάδες (από την Καθαρά Δευτέρα μέχρι την
Παρασκευή προ των Βαΐων) αποτελούν τη Μεγάλη Σαρακοστή και η τελευταία εβδομάδα
είναι φυσικά η Μεγάλη Εβδομάδα, η Εβδομάδα των Παθών, που αποτελεί το
αποκορύφωμα της νηστείας και της εν γένει προετοιμασίας μας για το Πάσχα.
Η Μεγάλη Σαρακοστή ως εκ τούτου είναι μια μακρά και κοπιαστική
πορεία προς το Πάσχα. Ο Ορθόδοξος Χριστιανός διέρχεται διά της στενής και
τεθλιμμένης οδού της Μεγάλης Σαρακοστής, για να μπορέσει να εισέλθει στην
παγκόσμια χαρά της Αναστάσεως του Κυρίου. Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι η κατ’
εξοχήν περίοδος νηστείας, εγκρατείας, μετανοίας, κατανύξεως, εντατικής
προσευχής και εντατικού πνευματικού αγώνα. Είναι η μεγαλύτερη σε διάρκεια, αλλά
και η αυστηρότερη περίοδος νηστείας του εκκλησιαστικού μας έτους. Κατ’ αυτήν
επιτρέπεται η κατάλυσις οίνου και ελαίου μόνο κατά τα Σάββατα και τις Κυριακές.
Ταυτοχρόνως, η Ορθόδοξη Εκκλησία μας μας υποβοηθεί στην
εντονώτερη προσευχή και στον εντατικώτερο πνευματικό αγώνα μέσα από τις
ιδιαίτερες λατρευτικές Ακολουθίες της περιόδου αυτής, που αποτελούν έναν
πραγματικό λειτουργικό θησαυρό.
Η λειτουργική ατμόσφαιρα της Μεγάλης Σαρακοστής είναι εντελώς
διαφορετική από τη λειτουργική ατμόσφαιρα του υπολοίπου εκκλησιαστικού μας έτους.
Οι Ακολουθίες είναι μακρές και κατανυκτικές, κυριαρχούν δε σε αυτές τα πολλά
“διαβαστά” (ψαλμοί, αναγνώσματα, ευχές), η λιτότητα και η αρχαιοπρέπεια. Η
σημαντικότερη διαφορά της Μεγάλης Σαρακοστής από το υπόλοιπο εκκλησιαστικό έτος
είναι η απαγόρευση της τελέσεως της Θείας Λειτουργίας εκτός Σαββάτου και
Κυριακής. Αντί της κανονικής Θείας Λειτουργίας τελείται κατά τις καθημερινές
της Μεγάλης Σαρακοστής (κυρίως τις Τετάρτες και τις Παρασκευές) η Θεία
Λειτουργία των Προηγιασμένων Τιμίων Δώρων, η οποία αποτελεί χωρίς αμφιβολία την
καρδιά της Μεγάλης Σαρακοστής.
Τη λειτουργική ατμόσφαιρα της Μεγάλης Σαρακοστής συμπληρώνουν οι
Κατανυκτικοί Εσπερινοί των Κυριακών, το Μεγάλο Απόδειπνο που αναγινώσκεται από
τη Δευτέρα μέχρι την Πέμπτη με ψαλμωδία μέρους του Μεγάλου Κανόνος του Αγίου
Ανδρέου Κρήτης κατά την πρώτη εβδομάδα και Κανόνων από το Θεοτοκάριο κατά τις
υπόλοιπες εβδομάδες, ο Όρθρος, οι Ώρες και ο Εσπερινός, που έχουν αυτή την
περίοδο έντονο κατανυκτικό χρώμα, και φυσικά η ιδιαίτερα λαοφιλής Ακολουθία των
Χαιρετισμών στην Υπεραγία Θεοτόκο που τελείται κάθε Παρασκευή.
Με την Ακολουθία των Χαιρετισμών διακόπτεται για δύο ημέρες η
πένθιμη και κατανυκτική ατμόσφαιρα των καθημερινών της Μεγάλης Σαρακοστής, για
να επανέλθει και πάλι το απόγευμα της Κυριακής με τον Κατανυκτικό Εσπερινό,
αφού πρώτα ζήσουμε τη χαρμόσυνη και αναστάσιμη ατμόσφαιρα των Κυριακών της
Μεγάλης Σαρακοστής με την τέλεση της Θείας Λειτουργίας του Μεγάλου Βασιλείου
και τη διπλή τους θεματολογία.
Η νηστεία, η εντονότερη προσευχή και η κατά το δυνατόν συμμετοχή
στις κατανυκτικές Ακολουθίες της περιόδου της Μεγάλης Σαρακοστής μας υποβοηθούν
να εντείνουμε όσο μπορούμε περισσότερο τον πνευματικό μας αγώνα, που δεν είναι
αγώνας μόνο της Μεγάλης Σαρακοστής, αλλά αγώνας ολόκληρής μας της ζωής, και
αποσκοπεί στην καταπολέμηση των παθών, των αδυναμιών και των ελαττωμάτων μας
και την καλλιέργεια των χριστιανικών αρετών, στην κάθαρση της ψυχής από ό,τι
αμαυρώνει τη στολή της, για να μπορέσει να βρει χώρο μέσα μας η χάρις του Θεού
να ενεργήσει.
Ο πνευματικός αγώνας όμως, για να φέρει πραγματικά αποτελέσματα,
πρέπει να θεμελιωθεί πάνω στη βάση της ταπεινώσεως και να στολιστεί με τους
καρπούς της μετανοίας.
Αυτές τις δύο αλήθειες μας προβάλλει η Εκκλησία μας προτού ακόμη
ξεκινήσουμε το ταξίδι και τον εντατικό πνευματικό αγώνα της Μεγάλης Σαρακοστής
μέσα από τα ευαγγελικά αναγνώσματα και τα θαυμάσια τροπάρια των πρώτων
εβδομάδων του Τριωδίου, των εβδομάδων προπαρασκευής για τη Μεγάλη Σαρακοστή.
Έτσι με την Παραβολή του Τελώνου και του Φαρισαίου, με την οποία αρχίζει η
περίοδος του Τριωδίου, η Εκκλησία μας μας υπενθυμίζει ενόψει της ενάρξεως της
Μεγάλης Σαρακοστής μια μεγάλη αλήθεια: Καμιά αρετή και κανένα καλό έργο, άρα
ούτε και η νηστεία μας ούτε και ο λοιπός πνευματικός μας αγώνας, δεν έχει αξία,
αν δεν συνοδεύεται από την ταπείνωση, αν δεν θεμελιώνεται πάνω στην ταπείνωση,
γιατί σε τελευταία ανάλυση δεν μας σώζουν ούτε οι αρετές μας ούτε τα καλά μας
έργα, αλλά ο βαθμός της ταπεινώσεως και της μετανοίας μας.
Η ταπείνωση και η μετάνοια ελκύουν όντως τη χάρη του Θεού. Με
την Παραβολή του ασώτου εξάλλου, που αναγινώσκεται τη δεύτερη Κυριακή του
Τριωδίου, η Εκκλησία μας μας υπενθυμίζει μια άλλη μεγάλη αλήθεια: Η αγάπη του
Θεού είναι τόσο μεγάλη, που καμιά αμαρτία, όσο μεγάλη κι αν είναι, δεν μπορεί
να την εμποδίσει, φτάνει όμως να υπάρξει αληθινή μετάνοια. Ο Θεός περιμένει από
εμάς να κάνουμε το πρώτο βήμα της μετανοίας, για να κάνει Εκείνος όλα τα
υπόλοιπα βήματα.
Η Μεγάλη Σαρακοστή είναι, όπως είπαμε, μια μακρά και κοπιαστική
πορεία προς το Πάσχα. Εκτός όμως από μια ιδιαίτερη περίοδος του εκκλησιαστικού
μας έτους, είναι ταυτοχρόνως και ένας τρόπος ζωής. Είναι η στενή και τεθλιμμένη
οδός του συνεχούς και αδιάκοπου πνευματικού αγώνα, η στενή και τεθλιμμένη οδός
της απαρνήσεως του δικού μας αμαρτωλού θελήματος και του αμαρτωλού μας εαυτού,
διά της οποίας πρέπει να διέλθει κανείς, για να εισέλθει στη χαρά της αιώνιας
Βασιλείας των ουρανών. Αν η ζωή μας γίνει μια διαρκής Μεγάλη Σαρακοστή, τότε θα
είναι και μια διαρκής Ανάσταση, ένα αδιάκοπο Πάσχα, που θα μας οδηγήσει στην ανάσταση
στην αιώνια ζωή.
(Δημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Παράκληση. Περιοδική Ἔκδοση Ἱερᾶς Μητροπόλεως Λεμεσοῦ”, τεῦχος 59)
